Κυριακή 9 Σεπτεμβρίου 2012

ΖΗΝΩΝ ΖΑΝΝΕΤΟΣ

[Αλήθεια, Κυριακή, 9 Σεπτ. 2012, σελ. 59]

Ζήνων Ζαννέτος
Νίκου Νικολάου -Χατζημιχαήλ:
Δ ι θ α λ ά σ σ ο υ
(ποιήματα)

Μνήμης και Αοιδής, Καρπασίων Μουσών, 
κομιδή ποιητικής θλιβής επί της χαίτης του Κάρβα.

Θεωρώ, όλως διόλου, σημειολογικό το πρώτο ποίημα της συλλογής «Διθαλάσσου», προναϊκό για να εισέλθει κανείς στον ιερόν δρόμο του Λόγου της Ποίησης της συλλογής. Διαβάζεται ως δαδουχική σχίζα, που φωτίζει τα ποιήματα που ακολουθούν, αποκαλύπτουσα και ερμηνεύουσα την εύχυμη δημιουργία ενός λόγου απλού και τραγικού, όπως τραγικός και ευερμήνευτος είναι ο κόσμος της «Διθαλάσσου». Με φως φθέγγεται η ποίηση της «Διθαλάσσου» και δια φωτός κομίζει την κλήση της, γιατί η ποίηση είναι αλήθεια, που ενδύεται το φως του κάλλους της θεϊκής δημιουργίας και φωνεί, άδει ή δισημεί στις κλιμακώσεις αυτού του φωτός. Άλλωστε ο ίδιος ο ποιητής εκφέρει στο πρώτο αυτό ποίημα, το «Φως», τον δημιουργικό απόηχο και τη χειραγωγία του φωτός στην ανά-πλαση του κόσμου, στην Τέχνη της ποιήσεώς του. Το φως γνωρίζει στον ποιητή τα χρώματα, τα χρώματα την υποστασιακή ογκηρότητα, αλλά και τους συμβολισμούς της φύσης, έως τον πυρετό και τη δυναστεία του φέγγους στην ευκρασία όλων των αισθημάτων, των συγκινήσεων, των εκστάσεων της ύπαρξης, σ΄αυτό που ο Ελληνικός Λόγος απεκάλεσε Έρωτα.


Φως, λοιπόν, και έρωτα εκφαίνει η ποίηση της «Διθαλάσσου»με σκοπό να αναδειχθεί το μέγα κάλλος της νήσου, ακριβέστερα της χερσονήσου της Καρπασίας, ο πόνος της ασεβούς λεηλάτησης αυτού του κάλλους από ανθρωποειδή αφιονισμένον όχλο και ν΄ακουστεί το σταλωμένο Άχι της καρδιάς του ερωτευμένου με τον τόπο του ποιητή και κάθε άλλου συμπάσχοντα. Το φως αυτό της «Καρβασίας» μαζί με τις ένυλες φωνές του για αγάπη και περηφάνια, για ζωή και υπέρβαση του θανάτου, δια της ποίησης, διαθλάται σε χρώματα και ως πρόσωπο της Ίριδας καλλύνει την Κύπρο, τη γενέθλια του ποιητή Καρπασία και τον δυναστεύει πνευματικά, ως Καρπασεώτη, ώστε να επιθυμεί να ραψωδήσει αυτήν τη γλυκeιά δυναστεία.

Και μια αναγκαία παρατήρηση: Μετά το ΄74 και την επέλαση του ζόφου στην Κύπρο, ο κομμός της ποίησης, με τις όποιες ποιότητές του, αρθρώθηκε μέσα από τη λάμψη του φωτός του προσώπου της Κύπρου, του φυσικού, του ιστορικού, του αγιολογικού της προσώπου. Το Φως, λοιπόν, ως πρώτη και σύστατη ύλη του ψαλμού της Κύπρου, του ραψωδικού λυγμού και της αναστάσιμης ωδής της διέπει τον Λόγον της περί Κύπρου  Ποίησης ως αλήθεια και ως έαρ της ειδής του. Αυτό το φως προοιμιάζει στο πρώτο ποίημα της «Διθαλάσσου», «Φως», τον σύνολον ποιητικό λόγο της συλλογής.

Διευρύνοντας, περαιτέρω, το λάλον σύμβολο του φωτός, σε ό,τι αφορά τη συλλογή «Διθαλάσσου» θα τόνιζα και τούτο: τα ποιήματα της «Διθαλάσσου», με ταπεινότητα και απλό λόγο, με τη γλυκιά θλιβή του αηδονιού της Κύπρου, εκφράζουν τον καημό και τον πόνο για τα θαυμαστά, και τα μεγάλα κακά, που τραυμάτισαν το σώμα της Καρπασίας, του γενέθλιου τόπου του ποιητή. Η Καρπασία είναι η χερσόνησος των Αγίων της Κύπρου, η ευλογημένη γη του μαρτυρίου και της δόξας των Αγίων της Κυπριακής Ορθοδοξίας. Το εκπεμπόμενο από την Καρπασία φως της Αγιότητας προσομοιάζει με το φως της φλεγόμενης βάτου, νοητό φως που αποτελεί την έλλογη όψη της ειδής της πεντηκοστής της Ποίησης. Αυτό το φως της ποίησης της «Διθαλάσσου» προοιμιάζει το ομότιτλο πρώτο ποίημα της συλλογής, «Φως».

Και φως, λοιπόν, αγιότητας υπαινίσσεται για τη γενέτειρά του Καρπασία ο ποιητής, αλλά και το άλλο φως του ομότεχνου του Σολωμού: «όλα γύρω σου είναι φως». Γιατί η Κύπρος, σήμερα, κυκλωμένη από τον πυκνό ζόφο του Αγαρηνού, αντιστέκεται με το διαλάμπον φως του ιστορικού της προσώπου, το φως του πολιτισμού, με το φως της αρετής και της πληγωμένης του ελευθερίας και τέλος, με το φως  εκ του φωτός των προστατών Αγίων της. Νά γιατί χαρακτήρισα το πρώτο ποίημα της «Διθαλάσσου» ως προοίμιον λόγον και ορθρινόν της συνόλης ποιητικής κατάθεσης της συλλογής. Το φως είναι η γνώση και ο έρωτας, η έκφραση της αγάπης του προσώπου:

Ήρθες / Ανάμεσα από τα φυλλώματα / Της ελιάς / Κι εγνώρισα / Το ασημί /Την απλότητα /Και την αγάπη.

Ανάμεσα / Από τα φυλλώματα / Του κυπαρισσιού / Κι εγνώρισα / Το πράσινο /Την πάλη / Την παλλικαριά.

Της ροδιάς / Κι εγνώρισα / Το κόκκινο / Την τρέλα / Και τον Έρωτά σου.

Κι ο κόσμος όλος φως.

(Φως)

Το φως είναι η συνέχουσα τον άνθρωπο με τα φαινόμενα και τα υπέρ φύσιν όντα, ο ομφάλιος έως της συντελείας του αιώνος λώρος του προσώπου με τον περιβάλλοντα κόσμο, τον ζωηφόρον κόσμο και ό,τι προσδίδει σ΄αυτόν ομορφιά και κάλλος. Το φως είναι ο κόσμος, δηλαδή το κόσμημα του σύμπαντος Κόσμου και η λειτουργία της ζωής:

            Κι ο κόσμος όλος φως.

Το προοιμιακό ποίημα «Φως», εκτός από ομολογιακός οδηγός της τέχνης του ποιητή -ποίημα ποιητικής- αναγιγνώσκεται και ως μορφική συναφής της απλότητας και της καθαρότητας, με την οποίαν ο Νίκος Νικολάου-Χατζημιχαήλ, καθώς προαγγέλλει, θα εξυφάνει το σώμα του πατριδικού  του καημού.

Η λειτουργία του φωτός, ως ζώσα ενέργεια, δηλώνεται και στον πρώτο στίχο του δευτέρου ποιήματος της συλλογής με τίτλο «Πρωινή Συμφωνία»:
        
    Καθώς το φως σκουντάει τα πουλιά και ξημερώνει»

Το φως, ως έμπνοη και δημιουργική υλίς, πλάθει τη νέα μέρα και τις εικόνες της, και, ταυτόχρονα κινεί τον τροχό της ιστορίας και του ονείρου. Ελευθερώνει τη μουσική αρμονία της φύσης και των πλασμάτων, ενώ ζευγνύει τον Ίμερον και τον Όνειρον

            Στο καινούριο προς το άγνωστο ταξίδι

Το φως πυρέσσει τον λόγον της ποίησης, διεγείρει, εκστασιαστικά, την ψυχή του ποιητή και ελευθερώνει το πικρό της τραγούδι, το ανακάλημά της:

            Κι αντί να τραγουδώ γλυκά σαν τα πουλιά
            Θαρκούμαι ανακαλιούμαι

Το συγκλονιστικό αυτό δίστιχο, συνθεμένο με τις ατόφιες λέξεις του Ομηρικού λειμώνα, καταγράφει ακεραία  τη θλιβή της Κύπρου, με την παιδαγωγό φωνή της ιστορικής μοίρας. Το φορτίο του στεναγμού του ποιητή, ως αντανάκλαση του γόου της Πατρίδας, εκφέρεται με το ταπεινό ανακάλημα, που δευτερώνει την ιαχή του γόου και του ολοφυρμού του κοπετού. Το «θαρκούμαι ανακαλιούμαι» (νεκαλιέμαι) του ποιητή, αλλά και της ψυχής της Κύπρου, εικονίζει την αλήθεια και το εύρος του εσωτερικού άλγους των ανθρώπων και της Πατρίδας, μετά το ΄74. Το κατασταθέν στη ψυχή του τόπου αυτό άλγος και το ανακάλημα ως πηγαία εκφυή του, είναι ένα γνώριμο ιστορικό μερτικό, που, εκάστοτε, οι άλογες δυνάμεις του σκότους και οι ιδιοτελείς σχεδιασμοί των ανθρώπων επιφυλάσσουν για τον τόπο ως τελεολογική μοίρα και τιθέμενο αγώνισμα για την ανατροπή του. Το ανακάλημα (το νεκαλιό) είναι οδυνηρή επιστροφή της μνήμης, έναλγος πόνος της καρδιάς, αλλά και απόφαση για ανάσταση, ελπίδα για να ξαναγίνει η θλιβή ημερινό και νύχτιο δοξολόγημα του αηδονιού της Κύπρου, γλυκιά χαρά αναστάσιμος της καρδιάς της.

Μέσα στο φως γεννιέται και υπάρχει ο ερωτικός διάλογος των φτερωτών της ξηράς και της θαλάσσου, αφού του Βορέα και του Νότου ο δίγυαλος, ως βιοτοπική κλήση προικίζει την Καρπασία με ποικιλμένα φτερωτά και πουλιά της ποίησης, δημοτικής και λόγιας. (Τα πουλιά)

Η Καρπασία γονικήν προίκα έχει τις μοναδικότητές της:
(α) τις ξακουστές για την ομορφιά και τη λεβεντιά Κόρες-Αφροδίτες της. (Ελένη, α,β,γ,δ,)
(β) τα δίγνωμα φιλιά του εναγκαλισμού της διθαλάσσου της, που όταν ο Βορέας (Τραμουντάνα) αφρίζει και βυσσοδομεί μαστιγώνοντας τους βραχώδεις ή αμμώδεις κολπίσκους, η Όστρια (ο Νότος) απαλύνει στο έπακρον τη θωπεία της και η μεγάλη ερωμένη Καρπασία Γαία ναρκισσεύεται από γλύκα και ημερότητα. Μια παράξενη διφυής ενάλια επενέργεια, το αίτιον μοναδικής δημιουργικής ανάπτυξης και μακροημέρευσης μιας ήμερης φυσικής άνοιξης. Στήνουν χορό, τότε, τα αγριολούλουδα της Αφροδίτης: τα κυκλάμινα, ο νάρκισσος (το μιτσικόριδον), τα αγριοζουμπούλια, ο πόθος ο ελίχρυσος (δάκρυα της Παναγιάς), η παινεμένη ανεμώνη, ο ασπάλαθος ο ακανθώδης (σπαλαθκιά) και μύρια άλλα μυριστικά, που ευωδιάζουν την Καρπασία γη, ως αυτοφυής ενδημική χλωρίδα.
(γ) ο μοναδικός της Καρπασίας Αόρατος (αγριοκυπαρίσσι, άρκενθος), το δέντρο-άντρας, με την ιδιοπρόσωπη ρωμαλεότητα του ξύλου του και τη θεϊκή του ευωδία. Τα μυρωδάτα μικροκυπαρισσόμηλά του αποτελούν την εκλεκτή τροφή της τσίχλας και του κότσυφα, και αρωματίζουν, παράξενα, τα σώματα των καταναλωτών τους.

Οι μοναδικότητες αυτές και άλλες συνθέτουν το πρόσωπο της διθαλασσοφίλητης και αγιοσκέπαστης Καρπασίας, αυτό το πρόσωπο με το οποίο ερωτοτροπεί η ποίηση του Νίκου Νικολάου -Χατζημιχαήλ (δες: Αόρατος, Ελένη α,β,γ,δ, Καρπασία, Παναγία η Κανακαριά, Μικρή Περιήγηση, Άνθος Αλός). Με το ίδιο πρόσωπο διαλέγεται η Ιστορία (Παλιές Σφραγίδες) και το ψυχικό στάγμα αυτού του διαλόγου (Εμμονή, Άλογα, Αναγέννηση) καταγράφεται ως νόστος καρδιάς, συντυχιά με τις διαιώνιες αρετές των Αργείων προγόνων, όπως οι καιροί και τα σκαιά της Κύπρου τις σμίλεψαν και τις μόρφωσαν ιστορικά.

Ο νόστος και η μνήμη ανακαλούν το πρόσωπο της Καρπασίας Γαίας, καθώς ο δίγυαλος παραστάτης της, με αφρισμένο και πτυχωμένο χειρόμακτρον ή νήνεμα απλωμένο, συνήθιζε καθημερινά να θωπεύει ερωτικά ή και εριστικά να ραπίζει τις ακρώριες, τους κόλπους και τους πόρους του κορμιού της, ελευθερώνοντας ήχους και ψιθύρους και στήνοντας το πανηγύρι για τα σμήνη των αποδημητικών πολύχρωμων φτερωτών. Η ριγηλή συγκίνηση της Γαίας Καρπασίας ανέδυε το άρωμα των ίων της άμμου και τη μέθη της μυρωδιάς των κυκλαμίνων και των μιτσικόριδων. Κυρίαρχη, όμως, αυρική διάχυση παρέμενε η ευωδία του Αόρατου, του ξύλου και των κυπαρισσόμηλων του.

Η ποίηση του Νίκου Νικολάου –Χατζημιχαήλ ευτυχεί και κατά τούτο: χρεώστις ενός μοναδικού κάλλους και συντονισμένη στη μουσικότητα, τους ρυθμούς, την καθαρότητα και την ευλογία του, αφήνεται στην απλότητα της καταγραφής του, στην ταπεινότητα του μεγαλείου του, στον πρωτεϊκό λόγο άρθρωσής του. Η απλότητα του στίχου, με τον πόνο του νόστου, την αλήθεια του στόνου και την πίκρα της μνήμης προσδίδουν τραγικότητα στη λυρική φωνή της ποίησης και, μάλιστα, την τραγικότητα του Δωρικού ήθους. Στα ποιήματα της «Διθαλάσσου» η υφή του στίχου συναιρεί την κλασικότητα του λόγου, τη λυρική μουσικότητα του ρυθμού και του μέτρου, αλλά και την ποιότητα της τραγικότητας του ποιητικού μύθου.

Καθώς ο εξόριστος του Παραδείσου, ο εν ερήμω κόσμω καταβιώνων ερημίτης μοναχός προσδέχεται τη χάρη του Θεού ως παράκλητη αντιδωρία και την κάνει ύμνο και αίνο δοξολογικό, με διακριτά τα στίγματα της μελάγχολης ελεγείας, έτσι και η χάρις της Καρπασίας, Καρπάσιον ευφρόσυνον μέλος, επισκέπτεται τον ποιητή και ως παράκλητη αντιδωρία και εμπνευση αρθρώνονται οι στίχοι της «Διθαλάσσου» με τα γνωρίσματα της ονειροπολίας και της εκστασιαστικής επίσκεψης: την ταπεινότητα και την απλότητα του λόγου των εικόνων, τη λυρική ευδία της διατύπωσης των στίχων, το τραγικό στάγμα του καημού και της ορφάνιας, της πίκρας της εξορίας από τον οικείον και ίδιον οίκο της ύπαρξης.

Και ένα διαφορετικό σχόλιο: η συλλογή «Διθαλάσσου» ως εκδοτικό έργο, αποτελεί καλλιτέχνημα εικαστικής δημιουργίας, για το σχήμα, την ποιότητα του χαρτιού, τη χρωματική απόχρωση των φύλλων και, ακόμα, για την καλλιτεχνική λειτουργική συνάφεια των τυπογραφικών στοιχείων με την όλη δομή της τύπωσης. Ως εκδοτικό επίτευγμα προϊδεάζει καταφατικά την αναγνωστική διάθεση και την ανάγνωση των ποιημάτων, ώσμε την ευάρεσκη πρόσληψή τους.

Συνελών επιλέγω και τούτα: τα ποιήματα της «Διθαλάσσου» επειδή εξεπήγασαν ως εκχυλίσματα από την εγκάρδια πηγή της συγκίνησης και των ένδον αισθημάτων, αλλά και από το πνευματικό χαλκείο της ονειροπολίας και του έρωτα του ποιητή τους, ενέχουν την αλήθεια και τον λόγον των πηγών τους, το μεγαλείο και την καθαρότητα του προσώπου της Ποίησης. Αυτής που εγγράφεται στη διαχρονία της πνευματικής και αισθητικής ευσυγκινησίας του εκάστοτε αναγνώστη τους και στη ριγηλή ευπλασία του ήθους του. Η ποιότητα της ειδής τους και η βιωματική σηματωρός του μύθου τους τα καθιστούν καρπήματα της μέθης από τη δημιουργική άμπελο, από την Τέχνη της Ποίησης.

Η Μνήμη και η Αοιδή, Μούσες Κόρες της Γαίας Αρμονίας και του Ουρανού, γεννήτρες της ποίησης του Νίκου Νικολάου -Χατζημιχαήλ, δεν ήρθαν από τον Ελικώνα ή την Πιερία∙ είναι Μούσες αυτοφυείς της Καρπασίας, γόνοι του προγονικού φωτός και της φιλοκαλλίας των Αργείων οικητόρων, οι οποίοι, μαζί με τον Νόον και τα Άστεα έστησαν και τους βωμούς τους στη Νέα Γη των Αργείων, στην Καρπασία, για να προστατεύουν την πρωτοθυγατέρα Τέχνη του Λόγου, την Ποίηση. Φωνήεντα σώματα αυτής της Ποίησης είναι και τα ποιήματα της «Διθαλάσσου» του Νίκου Νικολάου -Χατζημιχαήλ.

Άξιος και δίκαιος ο μισθός του!

Ζήνων Ζαννέτος
Μάης -Ιούνης 2012



ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ:

Ο Ζήνων Ζαννέτος γεννήθηκε στην Ακανθού. Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο της Ακανθούς, το Ελληνικό Γυμνάσιο Αμμοχώστου. Εισήχθη, κατόπιν εξετάσεων, στο Διδασκαλικό Κολλέγιο Μόρφου και φοίτησε ένα χρόνο πριν από τις σπουδές του στην Αθήνα όπου σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου.

Αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή (Σχολή Θεάτρου) στην αθήνα και τη νομική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Υπηρέτησε ως Φιλόλογος στο Γυμνάσιο Αρρένων Αμμοχώστου μέχρι το 1974, ενώ το 1975 μετανάστευσε οικογενειακώς στο Ρέθυμνο Κρήτης, πόλη καταγωγής της γυναίκας του.

Στο Ρέθυμνο υπηρέτησε σε Γυμνάσια και Λύκεια της πόλης ως φιλόλογος Καθηγητής, Γυμνασιάρχης και Λυκειάρχης. Επελέγει από το Ανώτατο υπηρεσιακό Συμβούλιο του Υπουργείου Παιδείας Ελλάδος (ΚΥΕΔΕ) διευθυντής  Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Νομού Ρεθύμνης, θέση στην οποία υπηρέτησε για εφτά χρόνια έως την συνταξιοδότησή του το 2006.

Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. του ΘΟΚ (Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου) μέχρι το 1974, μέλος του Δ.Σ. της ΟΕΛΜΕΚ, ενώ στην Κρήτη εκλεγόταν για 25 περίπου χρόνια στο Δ.Σ. της ΕΘΕΚ (Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης). Εξελέγη επίσης, Πρόεδρος του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κ. (Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Κρήτης) για οχτώ χρόνια.

Ασχολήθηκε ερασιτεχνικά και επαγγελματικά με τη Σκηνοθεσία Θεάτρου διδάσκοντας από σκηνής Αρχαίες Τραγωδίες, κλασικά και νεώτερης και πρόσφατης δραματουργίας έργα, ενώ σκηνοθέτησε όλα σχεδόν τα έργα του Αναγεννησιακού Θεάτρου Κρήτης (Θυσία του Αβραάμ, Φορτουνάτο, Στάθη, Ιντερμέδια κ.ά.

Εξέδωσε τις εξής ποιητικές συλλογές:

Εισόδια
Τοκογλυφία της Αγάπης
20 + 1 κύβοι δακρύων
Θυρανοίξιον του έρωτος

Δημοσίευσε σε έγκριτες εφημερίδες και περιοδικά Φιλολογικές και Παιδαγωγικέ Μελέτες, Παρουσιάσεις Πεζογράφων και Ποιητών, ενώ το 2008 κυκλοφόρησε το έργο (Μονογραφία) Χαράλαμπος Δημοσθένους του Ομήρου της Κοντέας και το Γενάρη του 2009 κυκλοφόρησε η φιλολογική του μελέτη μαζί με τα άπαντα του ποιητή "Κυριάκος Ακαθιώτης".

Το ποιητικό του έργο και οι ξωλίταροι καημοί του. Υπό έκδοση είναι τα Φιλολογικά μελετήματα για την Κυπριακή Λογοτεχνία και το ήθος του προσώπου της. 




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου